Kultura jako pojęcie

Kultura jako pojęcie, 500 prac pedagogika, psychologia, socjologia, filozofia

Zagadnienia kultury współczesnej

SPOSOBY POJMOWANIA TERMINU KULTURA

Łacińskie słowo cultura oznaczało pierwotnie po prostu uprawę ziemi, ale już Cycero w „Rozprawach teskulańskich” rozszerzył jego użycie na zjawiska intelektualne nazywając filozofię kulturą ducha. Z tym najwcześniejszym rozumieniem kultury łączyło się wyobrażenie wewnętrznego wysiłku zmierzającego do przekształcenia sfery ludzkiego myślenia w sposób analogiczny do przeobrażeń, jakim ludzka praca poddawała naturalną strukturę gleby, zewnętrzny świat przyrody. Kultura w sensie przenośnym podobnie jak uprawa w pierwotnym rozumieniu oznaczała zawsze kulturę czegoś: kulturę ducha, umysłu, kult bogów lub przodków. Wyrażenie „kultura” z przydawką dopełniaczową utrzymało się w ciągu wielu stuleci i trwało, kiedy w krajach łacińskich zaczął wchodzić w użycie termin „cywilizacja” w szerokim rozumieniu, obejmującym całokształt społecznego dorobku w zakresie techniki, nauki, sztuki i politycznych urządzeń. Tak więc w tamtym okresie termin cywilizacja zdominował pojęcie kultury. W Polsce działo się tak aż do XIX wieku, kiedy to Lelewel we wstępie do „Wykładu dziejów powszechnych” wyróżnił historię kultury jako dziedzinę historii opowiadającej. Z tego określenia wynika szerokie rozumienie kultury, która ma obejmować religię, moralność, obyczaje, organizację społeczną, pracę fizyczną i umysłową, także sztukę i naukę. Silny akcent położony był jednocześnie na proces doskonalenia się jako na cechę kultury.

Jedną z postaci, która odegrała pionierską rolę jako popularyzator nowoczesnego pojęcia kultury był S.Pufendorf. Fakt, że pisał on po łacinie nie ułatwiał samodzielnego operowania tym terminem, lecz raczej je utrudniał, wymagał bowiem przełamania ustalonego w tym języku rozumienia kultury jako uprawy lub uprawiania wyraźnie określonej dziedziny: kultury roli, piśmiennictwa lub nauk. Pufendorf, gwałcąc duch języka, nadał więc samodzielność pojęciu kultury. W jego dziełach można zaobserwować ciekawy proces wyłaniania się i kształtowania użycia pojęcia kultury jako samodzielnego terminu. Według niego kultura obejmuje wszelkie wynalazki wprowadzone przez człowieka, a zwłaszcza instytucje społeczne, a także ubranie, język, wiedzę, moralność kierowaną przez rozum i obyczaje.

Wielu chciało zdefiniować pojęcie kultury. Dla niektórych kultura była intelektualną ciekawością, bezinteresownym dążeniem do doskonałości, sferą moralnych i estetycznych wartości kontrastujących z brzydotą węgla i stali, z etyką pogoni za materialnym bogactwem i polityczną potęgą, ze światem arystokratycznych barbarzyńców, mieszczańskich filistrów i „motłochu”. Kultura była więc wszystkim co najlepsze, co zostało pomyślane i powiedziane na świecie.

Spośród wielu definicji kultury zdolnych zaspokoić zarówno postulaty antropologii kulturalnej, jak socjologii zasługuje na uwagę definicja R.Lintona. Brzmi ona: „Kultura stanowi układ wyuczonych zachowań i rezultatów zachowań, których elementy składowe są wspólne dla członków danego społeczeństwa i przekazywane w jego obrębie”.

Kultura nie składa się jednak z samych tylko zachowań ludzkich, lecz także z ich rezultatów, z wytworów. W rozumieniu potocznym mówiąc o kulturze określonego ludu lub epoki historycznej ma się często na myśli właśnie głównie tę kategorię przedmiotów.

M.Herskovits, Man and His Works, New York 1949, s.28.

R.Linton, The Cultural Background od Personality, cyt. wyd., s.31.