Kulesza R. - Ateny Sparta 431-404 p.n.e, Historyczne bitwy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]//-->RYSZARD KULESZAATENY-SPARTA 431-404 p.n.e.WSTĘPWojna peloponeska była największą i najdłuższą z wojen,jakie toczyli starożytni Grecy. W trwającym przez ponadćwierć wieku konflikcie ateńsko-spartańskim wzięła udziałwiększość państewek greckich. Szacuje się, że działaniawojenne pochłonęły ponad 10% całej ludności Hellady.Ogromne ofiary w ludziach, straty materialne, a także spustoszenie w psychice ludzkiej wywołane bezprzykładną eskalacją okrucieństwa, odcisnęły negatywne piętno na późniejszychdziejach Grecji. Naoczny świadek, a zarazem historyk wojnypeloponeskiej, Tukidydes, przeciwstawiał ją wojnom perskim,które trwały znacznie krócej, a o ich wyniku przesądziło kilkawielkich bitew: „...obecna zaś wojna była długotrwała i tylecierpień przypadło w udziale Hellenom, ile nigdy przedtemw równie długim okresie. Nigdy bowiem przedtem nie zdobylii nie zamienili w pustynię tylu miast ani barbarzyńcy, ani samiGrecy walczący przeciw sobie. Są też miasta, które pozdobyciu zostały skolonizowane przez zupełnie nową ludność.Nigdy też przedtem nie było takiej fali wysiedleń ani takiegoprzelewu krwi wskutek działań wojennych i walk domowych.Rzeczy, które dawniej znano tylko ze słyszenia, ale któreraczej rzadko znajdowały potwierdzenie w rzeczywistości,obecnie utraciły swą niewiarygodność: niezwykle silne trzęsienia ziemi na dużych obszarach, zaćmienia słońca, zdarzającesię częściej, niż to z dawniejszych czasów wspominano,wielkie susze i spowodowane przez nie klęski głodowe,a przede wszystkim zaraza, która w poważnym stopniuspustoszyła i częściowo zniszczyła Helladę — wszystko toszło równocześnie z tą wojną” (Thuc. I, 23).Wojna, która ogarnęła Grecję w 431 roku, miała charaktertotalny. Prowadzona była na wyniszczenie przeciwnika i doostatecznego zwycięstwa. Na konflikt interesów obydwumocarstw nałożyły się różne mniejsze sprzeczności i antagonizmy pomiędzy ich sojusznikami. Była to wojna o panowanie nad Grecją, ale także starcie idei. Oligarchiczna Spartawalczyła z demokratycznymi Atenami. Zasadnicze linie podziałów biegły nie tylko wedle granic stref wpływów walczących stron, ale również w obrębie poszczególnych państw.Arystokraci sprzyjali Sparcie, a zwolennicy demokracji — Atenom. Obydwa wielkie bloki militarne walczyły z największązaciętością, a ostateczny wynik wojny był niewiadomy prawiedo samego jej końca. Szala zwycięstwa ważyła się długo,przechylając się raz na jedną, raz na drugą stronę, a zwycięstwoSparta zawdzięczała w równej mierze szczęśliwemu przypadkowi, jak i niewybaczalnym błędom popełnionym przezAteńczyków.SPARTA I ATENYSPARTAKształt terytorialny oraz ustrojowy Sparty w V wieku p.n.e.1był wynikiem długiego i skomplikowanego procesu, któryrozpoczął się wraz z przybyciem plemion doryckich naPeloponez na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. Sparta, jakąznamy z okresu klasycznego, uformowała się ostatecznie w VIwieku p.n.e. Właśnie wówczas ważny dotąd ośrodek rzemiosłai kultury wszedł w okres izolacji od reszty świata greckiego,a jego struktury polityczne i społeczne uległy całkowitemuskostnieniu. Zamykanie się Sparty na wpływy zewnętrznewiązało się z wojnami zaborczymi, które doprowadziły dozajęcia w VII wieku p.n.e. Messenii. Obszar państwa zwiększyłsię znacznie, osiągając około 8500 km2, co uczyniło Spartęnajwiększą polis grecką2. Sercem państwa była Sparta, jaknazywano pięć nieznacznie oddalonych od siebie wsi zamieszkałych wyłącznie przez pełnoprawnych obywateli zwanychSpartiatami3. Na ich potrzeby pracowali niewolni chłopiO Sparcie: E. W i p s z y c k a , B . B r a v o ,Historia starożytnych Greków,t . I , Warszawa 1988, s. 213-234; P. C a r t l e d g e ,Sparta and Lakonia,London 1979; T. J. H o o k e r,The Ancient Spartans,London 1980 oraz innepozycje wymienione w bibliografii na końcu książki.2Charakter greckiego miasta-państwa, czyli polis, omawia m.in.E. W i p s z y c k a ,O starożytności polemicznie,Warszawa 1994, s. 18-29.3W tekście tym posługuję się dalej używanym powszechnie na oznaczeniepełnoprawnych obywateli (Spartiatai) terminem Spartanie.1— heloci, których liczbę powiększyli mieszkańcy podbitejMessenii, oraz wolni, ale pozbawieni praw politycznychperiojkowie. W jakimś sensie ci ostatni traktowani byli jakobierni obywatele, na co wskazywałaby m.in. oficjalna nazwamieszkańców polis — Lacedemończycy — obejmująca takSpartan, jak i periojków. Nie wiemy dokładnie, jak doszło doustalenia się tego podziału, ale można domniemywać, że jegopoczątki sięgają końca II tysiąclecia, gdy doryccy Spartaniezajęli Lakonię. Skoro jednak istnienie ludności zależnej jestpoświadczone również w innych częściach Grecji, a mimo towłaściwie nigdzie (poza Krętą) nie odgrywała ona takiej rolijak w Sparcie, jej odmienność zaś utrwaliła się dopiero pozajęciu Messenii, domyślamy się, że ten ostatni fakt w niemałym stopniu przesądził o dalszych losach Sparty.Pomyślność obywateli i całego państwa opierała się nalicznej i utrzymywanej w bezwzględnym posłuszeństwiewarstwie helotów. Wraz z osiągnięciem pełnoletności Spartaninotrzymywał od państwa dział ziemi (kleros) uprawianej przezdziedzicznie przywiązane do niej rodziny helockie. Onedostarczały obywatelowi oraz jego bliskim wszystkiego, cobyło niezbędne do życia.Spartanin był raczej użytkownikiem, aniżeli właścicielemswoich helotów. Służyli jemu, ale nie mógł nimi dowolnierozporządzać, a państwo nie pozostawiało stosunków obywa-tele-heloci tylko samym Spartanom. Jako wspólnota użytkowników helotów polis spartańska podejmowała różne środkimające oddalić niebezpieczeństwo buntu ludności zależnej.W razie, gdyby któryś ze Spartan okazał się zbyt łagodnywobec swoich helotów, naraziłby się nie tylko na potępienieze strony innych, ale zostałby również ukarany przez władze.Każdy obywatel mógł, a nawet powinien, skarcić krnąbrnegohelotę, w razie potrzeby wymierzając mu karę cielesną. Zewzględów bezpieczeństwa helotom kazano ubierać się w ściśleokreślony sposób, dzięki czemu byli łatwi do rozpoznania.Chodziło o to, aby wytworzyć w nich psychozę strachu, [ Pobierz całość w formacie PDF ]